Para Biriktiremiyorum

Para biriktiremeyenler için ipuçları ve alışkanlık değişiklikleri

Her insan, iyi beslenmek, iyi barınmak, iyi gezmek, iyi giyinmek ister. Fakat bunların hepsi Aşık Veysel'in meşhur dizesinde dediği gibi olur. Yani "Parası olan yiyer, giyer, barınır." (Dinlemek isterseniz Ari Barokas'ın çok sevdiğim yorumunu burada bulabilirsiniz.) Mesele nereden çıktı? Bugün bir arkadaşım mevcut ekonomik durumdan yakınarak, para biriktiremediğini söyledi. Ekonominin halini ben de beğenmiyorum fakat bu bahsettiğim arkadaşım, eskiden de para biriktiremiyordu. Bir para biriktirme alışkanlığı zaten yoktu ama şimdi kabahatli ekonominin genel ahvali oluyordu...

Biraz arkadaşımla olan konuşmamızın etkisi, biraz da yatırım kültürünün oluşabilmesi için önce tasarruf kültürünün oluşması gerektiğine olan inancımla para biriktirme meselesi üzerine birkaç satır yazmak istedim. Daha önce de aslında Finansal Bağımsızlık Serisi: Tasarruf başlığında değinmiştim. Ama bu kez biraz farklı bir yaklaşımla, yine aynı meseleyi ele alacağım.

Neden Para Biriktiremiyoruz?

Öncelikle para biriktiremiyorum diyen arkadaşımın durumundan başlayayım. Sonra ben nasıl para biriktirebiliyorum ona değineyim. En sonunda da genel geçer birkaç tavsiyeyle yazıyı sonlandırayım. Para biriktiremiyorum diyen arkadaşım, teknoloji meraklısı bir adam. Bütçesi el verdiğince "geek" olarak takılmaya çalışıyor. Bu da onun sık sık ürün değiştirmesine ya da model yükseltmesine neden oluyor. Eğer ikinci elde eski ürünlerini iyi bir fiyata satabilirse, ürünü yenilemesinde yükseltmesinde bir sorun olmadığını düşünüyor... Bir yere kadar haklı da sayılabilir. Ama aslında haksız. Çünkü, Türkiye teknoloji ihraç eden bir ülke değil. Bu yüzden de teknoloji ihraç eden ülkelere göre, biz daha fazla maliyete katlanmak zorunda kalıyoruz. Fakat bu arkadaşım, özellikle son bir iki senedir sıfır aldığı fiyattan daha yüksek bir TL tutara satabildiği için ürünlerini; kendini kârda sayıyor.

Böyle bir dünya yok maalesef. Amortisman kavramına, birazcık aşina olanlar bunun saçmalık olduğunu bilirler. Türk lirası değer kaybettiği için size para kazandırma hissi veren şeyler; yüksek olasılıkla aslında para kaybettiriyordur...

Geek olması dışında, marka takıntısı olan (hadi takıntı demeyelim de, merak diyelim) birisi olduğu için de normalden daha fazla giyim harcamasına razı gelmek zorunda kalıyor. Bu ikisi aslında neden para biriktiremediğini anlamak için yeterli ama günlük harcama alışkanlıklarını da merakımdan sordum. Tahmin edilebilir şekilde, düzenli harcamaları var. Kahvaltıyı dışarıdan söylemek ya da dışarıda yapmak, birkaç kahve ve birkaç atıştırmalık favori harcamaları.

Sonuçta para biriktiremiyorum demesine rağmen aslında harcamalarında tasarrufa gidebileceği alan epeyce var. Fakat tasarruf etmek, bütçe yapmak gibi alışkanlıkları olmadığı için tasarruf edemeyeceğini düşünüyor. Birçoğumuz aslında borca yaşamak gibi bir alışkanlığa sahibiz. Bu iyi bir şey değil. Birçok sebebi var bunun ama bence asıl sebebi insanın kendini sürekli etrafındaki standartlarla mukayese etmesi.

Hiç yalan söyleyecek değilim. Bu mukayese hastalığı bende de var. Birisi bir şeyler satın aldığı zaman almak isteği bende de doğuyor. Fakat, her seferinde kendime “Yollarımız başka. O şey, satın alan kişinin ihtiyacı olabilir ama senin ihtiyacın değil.” diyerek telkinde bulunuyorum. Çünkü ben bağımsızlığımı istiyorum ve daha önce de yazdım, Özgürlük Bedava Değildir... Benim katlandığım maliyet de isteklerimin ötelenmesi. Elbette yokluk/kıtlık modunda yaşamıyorum ama epey ilgimi çeken o “teknolojik oyuncakların” birçoğunu edinmemeyi tercih ediyorum. (Bazen kıtlık modunda yaşadığım da oluyor, onu da Harpagon Görse Kıskanır başlığıyla yazmıştım.)

Gündelik hayatımda da -maalesef sigara hariç- öyle aman aman bir alışkanlık harcamam yok. Bu da bana tasarruf alanı olarak geri dönüyor. Fakat tasarruf alanı kazanmak yetmiyor. Bazı zamanlarda bütçeleme alışkanlığım olmasa tasarruf edemeyecek noktada bulabiliyorum kendimi. Başka bir yazıda bütçelemenin önemi ve nasıl yapılacağını da konuşuruz. 

Kendi Harcama Alışkanlıklarınızı Tanıyın

Çok sevdiğim bir söz var. Atomik Alışkanlıklar’da okumuştum sanırım. “Kilolarınız, yeme alışkanlıklarınızın gecikmiş bir yansımasıdır. Ekonomik durumunuz, tüketim/harcama alışkanlıklarınızın gecikmiş bir yansımasıdır.” şeklindeydi. Eğer, tasarruf edemiyorsanız, ilk bakacağınız yer harcama alışkanlıklarınız. Harcama alışkanlıklarınızı değiştirmek, size gerçekten çok geniş bir tasarruf alanı sağlayacak.

Harcama alışkanlıklarınızı tanımak için, kredi kartı ekstrelerinizi, banka hesap hareketlerinizi kullanabilirsiniz. Nakit harcamalarınız için ufak bir Excel tablosu yapabilirsiniz. Kalem kalem harcamaları bilmek, bir yerde kendinizi tanımanıza da yardımcı olur.

Ben Nasıl Para Biriktirmeye Başladım?

Gelelim, ben ne yapıyorum? Önce tasarruf etmeye başladığım ilk zamanları anlatayım. 2013'te, elimde birikmiş biraz param vardı. Ticarete girmek istiyordum fakat miktar gözüme yetersiz geliyordu. Klasik dolar olarak biriktirmeye başlamıştım ve dolar yükseldikçe para kazanıyorum zannediyordum. Bankada mevduatta filan da olmadığından herhangi bir şekilde faiz de al(a)mıyordum. O sıralarda çok kısa bir süre borsa deneyimim oldu. Dolar her gün ufak ufak giderken, ben borsada umduğum "hızlı kazancı" göremediğim için, hisselerimi satıp kurtulmuştum.

Borsayla vedalaştıktan sonra, zaman aktı gitti. Takvim geldi 2018'e. Ben borcun içinde kaldım. Çeşitli talihsizlikler diyelim. Maaşlı olarak çalışmaya başlamıştım ve elime geçen her kuruşu borçları kapatmaya tahsis ediyordum. Öyle zaman oluyordu ki, gerçekten 5 lira çoook büyük bir paraya dönüşüyordu. Bundan önce yukarıda bahsettiğim Harpagon Görse Kıskanır ve Ben Ne Yapıyorum Eşiği başlıklı yazılarımda bahsetmiştim kısmen. O günlerde bir alışkanlık edinmeye karar verdim. Her gün birkaç satır bile olsa bir şeyler okuyacak ve her ay 5 lira bile olsa tasarruf edecektim. Kararı verince uygulamak için fırsat kollar hale geldim. Borçlarla cebelleşirken, insan kör kuruşun hesabını yapıyor. Mesela elektrikten nasıl ve ne kadar tasarruf edilebileceğini ben o zamanlarda öğrendim... Oradan artan para da yatırım fonlarına, dövize ve mevduata gitmeye başladı.

Sonuç: Harcamalarını Bil, Kazancını Koru

Siz de bunu kendiniz keşfedebilirsiniz. Hatta bu tasarruf işini oyunlaştırmanızı tavsiye ederim. Keşfetmenin en kolay yolu gerçekten bütçelemeden ve günlük harcama takibinden geçiyor. Her gün nereye ne harcadığınızı bilemezseniz, nereden tasarruf edeceğinizi de bilemezsiniz. 

Yukarıda sözünü ettiğim arkadaşım, günlük harcamaları hakkında bir fikir sahibi değildi. Özellikle zorladım harcamalarını takip etmesi için. Sonunda günlük harcama takibi yapmaya başlayacağına söz verdi ve kart harcamalarına baktı. Yemek kategorisindeki harcamasının miktarını görünce, "Ben bunun yarısına bir ay mutfağımı çeviririm ya." deyip çıktı. Yapabilir mi? Bilmiyorum ama denemesi önemli. Çünkü bana bu "Yapamıyorum." deyip sıyrılma hali, biraz kolaycılık gibi geliyor.

Hadi bir kontrol listesi yapalım. Para biriktiremiyorsanız şunlara bakarak işe başlayın:

• Günlük harcama takibi yapıyor musunuz?
• Bütçenizi aylık planlıyor musunuz?
• “İstek” ve “ihtiyaç” ayrımını netleştirdiniz mi?
• Elektrik, su, doğalgaz, yemek, kahve, "bazı zararlı alışkanlıklar" gibi kalemlerde tasarruf imkanınız var mı?
• Aylık yenilenen abonelikleriniz var mı? Bunlara mutlaka ihtiyacınız var mı?
• Kıyafet, ayakkabı gibi alışverişlerinizi planlı mı yapıyorsunuz? Yoksa dürtüleriniz mi sizi satın almaya sevk ediyor?

gibi soruların yanıtlarını kendinize dürüstçe verdiğiniz zaman, tasarruf alanı da kendiliğinden görünmeye başlayacak. Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz? Para biriktirme yollarınız neler? Yorumlarda buluşalım.