Yeterince Hata Yapmazsanız Başarılı Olamazsınız

Yeterince Hata Yapmazsanız Başarılı Olamazsınız

Benim için en etkileyici kitaplardan biri Morgan Housel'ın yazdığı Paranın Psikolojisi oldu. Hala arada açar rastgele birkaç sayfasını okurum. Kitap benim için gerçekten ilham vericiydi. Bu yazıyı yazdığım sıralarda da eşimin elinde ve tepkilerinden gördüğüm kadarıyla o da çok beğenerek okuyor. Bugünkü yazının başlığı da o kitaptan bir bölümden ilhamla attığım bir başlık oldu.

Koleksiyonerler, dizi film yapımcıları ve içerik platformlarının ya da finansal piyasalara aşina olan herkesin tanıdığı yatırımcıların nasıl başarılı olduklarına dair bir bölümü var kitabın. Kuyruklanma Etkisi olarak anılan ve tercihlerinizin yarısında hata yapsanız bile başarılı olabileceğinizi savunan bir bölüm. Biraz bunun üzerine konuşmak ve kendi yanlışlarımdan bahsetmek istiyorum. Hazırsanız başlayalım hata yapmaya!

Hata Yapmak Neden Normaldir?

Eski iş yerlerimden birinde kafası başka türlü çalışan bir yöneticim vardı. Neredeyse hatayı teşvik eden bir adamdı. Hata yapıldığında, güler "Hata yapabilecek kadar çalışıyorsun demek ki." derdi. Birinde baya korkunç bir hata yaptım ve nasıl düzelteceğimi sormak için yanına gittim. Canım sıkkın ve utanarak meseleyi açtım. Düzeltmenin yolunu göstermeden önce, "Senin ne kadar sıkı çalıştığını görüyorum. Bu işin doğasında bu tip hatalar var. Önce canını sıkmayı bırak. Yoksa öğrenemezsin ve hep eksik uygularsın." demişti. Sonra, hatayı nasıl düzelteceğimi öğretti. Akşam çıkmadan yanına uğramamı söyleyip işimin başına gönderdi. Akşam çıkmadan önce yanına gittim. Hayatımda duyduğum en ilginç iltifatı duydum o gün. "Bak beraber çalıştığın arkadaşın X, hiç hata yapıyor mu?" dedi. Gerçekten adam sıfır hatayla çalışıyordu. "Peki, X işi daha iyi yapmak, daha hızlı yapmak vs. için hiç risk alıyor mu?" dedi. Gerçekten adam kitaptaki kadar çalışıyordu. Daha fazlası istense de yapmazdı, bana ne der geçerdi. "Sen işi daha iyi yürütmek için risk alıyorsun. Efor sarf ediyorsun. Hakkıyla çalışan adam hata yapar. Yeter ki kasıt olmasın." demişti. Şimdiye kadar aldığım en ilginç iltifattı.

Herkes hata yapar. Günümüzde değilizdir, hata yaparız. Sağlığımız iyi değildir, hata olur. Aklımız karışıktır, ailevi problemlerimiz vardır, yanlış düşünmüşüzdür, yanlış bilgiye dayanarak karar vermişizdir vs.vs. Bir ton sebeple hata yapabiliriz. Hata yapmak normaldir. Normal olmayan, hatadan öğrenmemektir. Ders çıkarılan hata, yolu aydınlatmak için vardır.

Edison'un 1000 Ampul Denemesi

Edison'un ampulü icat edene kadar 999 hatalı deneme yaptığı hikayeyi herkes bilir. Edison, bunlardan ders aldıklarını ve neyin işe yaramadığını öğrendiğini söyler. Eğer ders alabiliyorsanız, hata yapmaktan çekinmeyin. Hatta mümkünse yazılımlarda olduğu gibi bir "hata kaydı" tutun. Ray Dalio'nun İlkeler kitabında böyle bir önerisi vardır ve "hatanın evrimsel sürecin bir parçası" olduğunu söyler.

Virüslerin yayılmasını düşünün. (Daha yakın bir zamanda pandemi geçirdik, hepiniz virüsler hakkında bir şeyler biliyorsunuz artık.) Bir sürü varyant ortaya çıkıyor. Bazı varyantlar daha öldürücü fakat konağı öldürdüğü için yayılımı daha düşük kalıyor. Bu virüsler açısından bir hatadır. Bazı varyantlarsa, daha hafif semptomlarla atlatılabildiği için daha geniş kitlelere yayılıyor. Bu virüsler için bir sıçrama noktasıdır.

Ölümcül Hatalardan Uzak Durmaya Çalışın

Bazı hataların gerçekten geri dönüşü yoktur. Ders alsanız bile oyun bitmiştir. Oyunu bitirecek hatalardan uzak durmaya çalışın. Mesela, bir inşaat mühendisi olduğunuzu varsayalım. Zemin sıvılaşması olan bir yere inşaat yapmak, ölümcül bir hatadır. Binayı yaptınız, zemin sıvılaşması yüzünden bina yıkıldı. "Aa ben demek ki, zemin sıvılaşması olan yere bina yapmamalıyım." diyemezsiniz. Oyun bitmiştir artık. (Bilmeyenler için zemin sıvılaşması aşağıdaki videoda, çok güzel gösterilmiş.) 

https://youtu.be/KtBPtqiKzg

Ya da bir trader olduğunuzu varsayalım. Paranızın tamamını, bir hissenin ya da bir emtianın yükselmesi bahsine kaldıraçlı olarak yatırırsanız, geçmiş olsun. Fiyat düştüğünde, oyun biter. Yani alabileceğiniz ve alamayacağınız riskler vardır. Hata oluşabileceğini bile bile tüm riski üstlenemezsiniz.

"Bende Araştırma Geliştirme Yok, Bende Dene ve Yanıl Var."

Yakın zamanda seyrettiğim Padman adında bir film var. Hindistan'da kadınların kadın pedine erişiminin alım gücü nedeniyle çok düşük düzeyde olması ve Arunachalam Muruganantham adındaki bir adamın eşinin bu problemini çözmek için çabalamasını konu alan bir film. Filmde Arunachalam Muruganantham'ı canlandıran Lakshmi karakteri bir konuşmasında "Büyük şirketlerde, araştırma-geliştirme var. Bende araştırma geliştirme yok. Bende sadece dene ve yanıl var." diyor.

Eşi için bir kadın pedi üretmeye çalışan bu adam önce pamuk ve bezle bir deneme yapıyor. İşe yaramıyor. Sonra pamuğun arasına naylon ilave ediyor. Yine işe yaramıyor. Maceranın sonunda selüloz fiber denilen maddeyi öğreniyor ve işe yaradığını görüyor. Çok ilginç bir film mutlaka tavsiye ederim. Filmi izlemeye vakti olmayanlar için de aşağıya Arunachalam Muruganantham'ın Ted konuşmasını bırakıyorum.

Eğer sisteminiz hatalardan ders almak üzerine kuruluysa ve sonuna kadar gidecek cesaretiniz varsa, yolun sonunda bir ışık var. Ama siz öğrenmemekte ısrar ederseniz, ders sonsuza kadar devam edebilir. Arunachalam Muruganantham -kendi deyimiyle az eğitimli bir adam- bunu biliyor. Siz neden bilmiyorsunuz? Ya da bildiğiniz halde neden aynı hataları yapmaya devam ediyorsunuz? Denediniz, başarısız oldunuz. Öğrenin ve ilerleyin. Aynı çukura bin sefer düşmek neden?

Başkalarının Hatalarından Öğrenin

Hepimiz insanız. Her gün hepimiz bir şeyler deniyoruz. Kariyerimiz için, ailemiz için, ilişkilerimiz için, finansal durumumuz için... Sürekli deniyoruz. Deneyenlerden bazıları, denedikleri şeylerde düştükleri hataları da paylaşıyor. Hatta bazıları bu hataların tekrarlanmaması için kitaplar yazıyor. (Bkz: Ray Dalio ve İlkeler) Eğer sizden önce benzer şeyler yapmış insanların hatalarından öğrenirseniz, o hataları hiç yapmadan sonuçlarını biliyor olursunuz. Böylece "denememeniz gereken sakıncalı şeyler" için elinizde bir kılavuzunuz olur.

Kendinizi Suçlamayın ve Hatayı Gizlemeyin, Öğrenmeye Çalışın

Herhangi bir işte, uygulamada bir hata meydana geldiğinde; insanlar "Ben zaten hep böyleyim. Bir haltı doğru becerdiğim yok!" tarzında kendilerine yüklenirler. Oysa doğru davranış şekli bu değildir. Evet, bir sorun var doğru. Ama kendinizi -başka hiç kimseye karşı olmasa bile- kendinize karşı eziklemeniz; bu sorunu ortadan kaldırmayacak. "Bu böyle oldu ama hatayı nerde yaptım?", "Tekrar olmaması için ne yapabilirim?", "Mevcut hatayı ortadan kaldırmak için nasıl bir yol izlemeliyim?" gibi sorularla yaklaşmanız kendinize yüklenmenizden daha doğru sonuçlara götürür sizi.

Yine Dalio'nun İlkeler kitabına atıfla, insanların çoğu hatalarını gizlemek eğilimindedir. Bu da başka bir yanlış olur. Hatayı hatayla kapatmak, sorunu çözmez. Sadece ileride daha büyük bir sorunla uğraşmanız anlamına gelir. Bugün çok acısız bir şekilde çözülebilecek sorunlar, gizlendiği takdirde birikimli olarak gelecekte çok büyük sorunlarla uğraştırır sizi. Çözümü kendiniz göremiyorsanız, iş arkadaşlarınızdan, ailenizden, yöneticilerinizden yardım isteyin. Akıl akıldan üstündür, göremediğiniz çözümü belki daha önce tecrübe eden birileri vardır. 

Doğru Hata Yönetimi Nasıl Olmalı?

Yukarıda meseleyi etraflıca verdiğimi düşünüyorum ama tekrar bir toparlamak istiyorum. Eğer hatalarınızı doğru şekilde yönetirseniz, günün sonunda ışıl ışıl parlayacaksınız. Eğer hatalarınızı doğru şekilde yönetmezseniz, pek de iyi bir hayatınız olmayacak. O yüzden hata yönetiminde şu yedi adımı kullanabilirsiniz:

1. Hatanın iş yapan, işi geliştiren, ilerleyen insanlar için sürecin çok doğal bir parçası olduğunu kabul edin.
2. Hataları kayıt altında tutun. Ne hatalıydı? Neden hatalıydı? Hatanın sebebi neydi? Aynı hatanın tekrarlanmaması için neler yapılabilir? Bunların hepsini kaydedin. Öğrenin ve tekrarlamayın.
3. Ölümcül hatalardan uzak durun. Eğer bir hata oyunu bitirecekse, hiç gerçekleşmemesi için elinizden geleni yapın. Tüm ilerlemenizi çöpe attıracak hatalardan olabildiğince kaçın.
4. Başkalarının hatalarından da öğrenin. Zeki kişi hatalarından öğrenen adamdır, dahiyse başkalarının hatalarından öğrenene denir.
5. Hata yaptığınız için kendini suçlamayın. Suçlama, öğrenmenizi engeller sadece. Öğrenebilecekken, büyük bir fırsatı kaçırırsınız.
6. Hataları gizlemeyin ve en başta çözmeye çalışın. Ertelenmiş hatalar, gelecekte daha büyük sorunlara yol açabilir.
7. Hatanın başarıya giden yolda, sizi gelişmeye teşvik eden bir uyaran olduğunu bilin.